Gemiddelde mate van niet kwetsbare en kwetsbare  ouderen

60 procent - 40 procent

Kwetsbaarheid II

In de voorgaande blog stelde ik kwetsbaarheid als modewoord aan de kaak, altijd goed voor open beurzen en niet verder doorvragen. Maar kwetsbaarheid in het sociale domein heeft een geheel andere connotatie. Het is een serieuze zaak.

Als uitgangspunt verwijst kwetsbaarheid naar het onvermogen om de effecten van een vijandige omgeving te weerstaan. De literatuur maakt ook wel gewag van ‘een venster van kwetsbaarheid’. Daarmee wordt bedoeld een tijdsbestek waarbinnen defensieve maatregelen worden verminderd, gecompromitteerd of ontbreken; in de Engelse terminologie heet het World of Vulnerability- WOV.  

Er bestaat een aantal kwetsbaarheden, zoals sociale-, cognitieve, milieu- en militaire kwetsbaarheden. In de metho-dologische benadering van kwetsbaarheid omvat het een analyse van de risico's en activa. De aanpak van sociaal beleid en een gerontologische planning van kwetsbaarheid kan op zich grote verwachtingen met zich mee brengen. Sociale kwetsbaarheid verwijst naar het onvermogen van mensen, organisaties en samenlevingen om negatieve effecten van meerdere stressoren waaraan ze worden blootgesteld te weerstaan. Deze negatieve effecten zijn deels te wijten aan kenmerken die inherent zijn aan sociale interacties, instellingen en systemen van culturele waarden (Daniel R. Curtis).

De mensheid is in zijn geheel bijzonder kwetsbaar voor van buiten komende grote gevaren en milieurampen. Daarbij gaat het ook om de relatie die mensen met hun omgeving hebben, en wel gekoppeld aan sociale krachten en cultu-rele waarden die hen ondersteunen en betwisten. Deze kwetsbaarheid voor bepaalde gedeelten van de wereld- bevolking drukt de multidimensionaliteit van rampen uit door de aandacht te richten op de totaliteit van relaties in een bepaalde sociale situatie die een voorwaarde vormen die, in combinatie met bijvoorbeeld milieukrachten, een ramp veroorzaakt. Op zich speelt hierin dan ook mee de mate waarin veranderingen een systeem dan kunnen schaden, of waaraan de gemeenschap kan worden beïnvloed door de impact van een gevaar, zowel fysiek als emotioneel.

Hoe serieus het begrip kwetsbaar is, is te zien in de gehanteerde methodologie binnen de onderzoekstromen met betrekking tot kwetsbaarheid. Het omvat in ieder geval het meten en beoordelen van kwetsbaarheid, met inbegrip van het vinden van geschikte indicatoren voor verschillende aspecten van kwetsbaarheid, up- en down scaling, methoden en participatieve methoden. Het omvat een complex, multidisciplinair gebied met ontwikkelings- en armoede-studies, volksgezondheid, klimaatstudies, veiligheidsstudies, techniek, aardrijkskunde, politieke ecologie en rampenrisicobeheer. Voor elke organisatie die probeert kwetsbaarheid te verminderen is onderzoek werkelijk van evident belang. Veel instellingen doen interdisciplinair onderzoek naar kwetsbaarheid, een forum dat veel van de huidige onderzoekers over kwetsbaarheid samenbrengt is de Expert Working Group (EWG). Onderzoekers zijn momenteel ook bezig met het verfijnen van definities van "kwetsbaarheid” en de bijbehorende meet- en beoordelingsmethoden.

Cognitieve kwetsbaarheid, die zich vormt tijdens de puberteit, is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van depressies. Hiermee kan voorspeld worden wie een hogere kans heeft op het ontwikkelen van een depressie, zelfs als diegene nog nooit een depressie heeft gehad. Dit kwetsbaarheidsmodel is een overkoepelend model dat aangeeft welke factoren een rol spelen bij het uitbreken van een bepaalde psychische stoornis. Het model gaat ervan uit dat het individu enerzijds een kwetsbaarheid in zich draagt en dat anderzijds omgevingsfactoren (stressbronnen) een rol spelen. Deze kwetsbaarheid is de aanleg voor de stoornis.

Waarom ouderen als groep vaak ten onrechte gekoppeld worden aan kwetsbaarheid moeten we zoeken bij het langer thuis blijven wonen en het daardoor langer zelfredzaam blijven.  Preventie kan hier zeker aan toe bijdragen, bij ouderen is het belangrijk om rekening te houden met alle verschillende soorten kwetsbaarheid: fysieke, psychische, cognitieve en sociale kwetsbaarheid (RIVM). Ook voldoende bewegen hangt samen met alle soorten kwetsbaarheid en verder is extra aandacht nodig voor de groep oudere mensen met een lage opleiding die vaker kwetsbaar is. Maar de combinatie kwetsbaar en ouderen is beslist uit den boze: de generatie ouderen van de toekomst is ook weer anders dan de generatie ouderen van nu. Op zijn minst moet de overheid een generatiebewust beleid gaan voeren om met die verschillen rekening te houden.

Er is onderzoek gedaan bij volwassenen van 40 tot 81 jaar: de ouderen van nu én van straks. Als we spreken over kwetsbaarheid bij ouderen hebben het over vier verschillende soorten: fysieke, psychische, cognitieve en sociale kwetsbaarheid. De overgrote meerderheid (81%) van de kwetsbare mensen heeft maar één soort kwetsbaarheid. Er is weinig overlap; de vier soorten identificeren dus verschillende groepen kwetsbare mensen. Voor de preventie van kwetsbaarheid zijn daarom alle soorten kwetsbaarheid relevant. De verschillende factoren blijken samen te hangen met opleiding, werk, het hebben van een partner en chronische ziekten. Ook leefstijlfactoren spelen een rol bij kwetsbaarheid. Van de bestudeerde leefstijlfactoren (alcohol, roken, bewegen, voeding en slaap) bleek ook dat voldoende bewegen consistent met alle soorten kwetsbaarheid samenhangt. Het aandeel ouderen dat kwetsbaar is per gemeente is gemiddeld zo’n 40 procent. Zestig procent is dat dus niet! Maar generatieverschillen leiden er mogelijk toe dat toekomstige ouderen minder (of anders) kwetsbaar zijn. Ouderen van straks roken minder dan de ouderen van nu, maar bewegen waarschijnlijk minder, daarom is voor de ouderen van de toekomst een generatie-bewust beleid aan te bevelen. We hebben het dan eigenlijk over Positieve Gezondheid, wat omschreven kan worden als: het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren. We moeten zelfredzaamheid zoveel mogelijk centraal stellen, het is belangrijk te weten waartoe iemand in staat is.