Mensen die gericht horen of lezen over armoede en schulden in Nederland zijn vaak uiterst verbaasd. Hoe kan dat nu? Wij hebben toch een veelheid van sociale regelingen, een ruimhartige bijstandswet en ons land kent toch vele (inkomens)regelingen (totaal 27!) en toeslagen?  Daarnaast zijn noodzakelijke hulplijnen voorhanden, Nederlanders hebben immers recht op een minimumbestaan en iedereen in loondienst ontvangt tenminste een minimumloon.

Financiële krapte (zogenaamde ‘overlevingsschulden’) is de oorzaak dat de vaste lasten niet voldoende uit de inkomsten kunnen worden gedekt. Overbesteding kan een rol spelen als mensen hun financiële zaken niet op orde hebben (geen huishoudboekje). Of de levensomstandigheden veranderen plotseling (inkomstendaling door scheiding of ontslag bijvoorbeeld) en daardoor daalt het inkomen (aanpassingsschulden), maar ook kan er sprake zijn van overbesteding (compensatieschulden). Zorgelijk is dat er door psychosociale problemen (verslavingen) forse problematische schulden kunnen ontstaan

Regel 1 is: problematische schulden zijn niet direct gekoppeld aan uitkeringsgerechtigden. Jongeren kunnen door ‘excessief online gamen’ in de schulden rakken, maar anderzijds krijgen lang niet alle minima een terugval van inkomen als ze met financiële problemen te maken krijgen. Regel 2: de opleidingsfactor speelt een belangrijk woordje mee. De schuldenproblematiek is het hoogst bij de lager opgeleiden en het minst bij de hoger opgeleiden (tot en met VMBO 55%, HAVO, VWO, MBO 29 % en HBO en WO 16 %). Regel 3: Het opgroeien in een arm gezin met schulden maakt veelal dat die kinderen in hun latere leven met dezelfde problematiek te maken kunnen krijgen. Regel 4: Binnen de gezinnen met een uitkering kan de één maandelijks tekort komen en in de schulden geraken en de ander maandelijks wat overhouden. Lang-zamerhand wint de gedachte veld dat het niet alleen cognitieve factoren zijn die leiden tot het maken van schulden, maar dat er evenzo factoren meespelen als cultuur en gedrag. Daaruit valt te concluderen dat de combinatie van financiële, sociale en psychische factoren zorgen dat het oplossen van deze problema-tiek soms onmogelijk is. Maar zoals bekend is de groep mensen met schulden groter dan het aantal men-sen met een minimuminkomen, want ook eigenwoningbezitters, alleenstaanden met kinderen, werkne-mers in deeltijdbanen of mensen met nulurencontracten (lage inkomensgroepen) en zzp ’ers kampen soms met een schuldenprobleem.

Onze huidige participatiemaatschappij vergt een hoge mate van zelfredzaamheid en dat is niet voor alle burgers zo eenvoudig als gedacht. Het is nogal wat, als je de weg moet vinden in alle inkomens-, toesla-gen- en ondersteuningsregelingen. Vaak is de problematiek van de schuldenaar ook vrij complex en heeft hij huurschulden, water- en energieschulden, schulden bij de zorgverzekeraar, bij justitie (openstaande boetes) en bestelde hij links en rechts bij postorderbedrijven. Veel erger is het dat als laatste redmiddel soms bij buitenlandse instellingen (‘banken’) wordt geleend, het zogenaam-de ‘snelkrediet’. Dan moeten hoge rentepercentages worden betaald. De complexiteit bij zulke serieuze schulden is groot, iedere schuldeiser probeert zoveel mogelijk geld terug te halen en deze activiteiten doorkruisen elkaar ook. Met gevolg dat de druk op de schuldenaar hoog is en hij dikwijls niet meer in staat is alle belangrijke informatie te begrijpen en een goed overzicht te houden over de situatie. Het doet dan ook iets met deze mensen: ze zijn gestrest, letten niet meer goed op, openen hun post niet meer en verliezen de controle over hun leven. Bekend is dat bij een langdurige situatie ook het IQ met procenten vermindert en mensen niet lang meer goed nadenken over beslissingen, maar zich laten leiden door de acute problemen van het moment. Maar juist bij flinke schulden zouden mensen geen domme dingen moeten doen maar de lange termijn voor ogen houden om niet in een neerwaartse spiraal te geraken. Overkomt het alleen maar mensen die ‘er op los leven’? Nee, zo gemakkelijk zwart-wit is het niet.